Zmian ustroju, koniec komunizmu
W expose Mazowiecki zawarł plan, przed którym niejeden szef rządu by zrejterował. W Polsce trzeba było przecież zmienić dosłownie wszystko. W expose Mazowiecki nakreślił od podstaw nowe kierunki polityki państwa polskiego - gospodarczej, społecznej, zagranicznej. I przystąpił do ich realizacji. Jak miało się okazać, miał na nią rok. Efekty jego działań na trwałe zmieniły Polskę.
Gabinet Mazowieckiego dokonał w krótkim czasie kluczowych reform zmierzających do przekształcenia Polski z kraju socjalistycznego w kraj demokratyczny. Nastąpiła zmiana ustroju politycznego, wprowadzono swobody obywatelskie i system wielopartyjny. Rząd zmienił godło państwa - orzeł dostał znów koronę - i jego nazwę: z Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej na Rzeczpospolitą Polską. Rozpoczęła się III RP.
29 grudnia 1989 r. rząd Mazowieckiego usunął z konstytucji preambułę, rozdziały o ustroju politycznym i gospodarczym napisano od nowa - zmieniając ustrój polityczny kraju na demokratyczny i kierując go w stronę gospodarki rynkowej. Wprowadzono też jednolite pojęcie własności.
"Plan Balcerowicza" i reorientacja sojuszy Wschód-Zachód
Kluczowy pakiet reform gospodarczych rządu Mazowieckiego przygotował wicepremier Leszek Balcerowicz. Jego pakiet zmian oznaczał transformację gospodarczą Polski od socjalizmu do kapitalizmu. "Plan Balcerowicza" zatrzymał galopującą inflację, uruchomił mechanizmy prywatyzacji i restrukturyzacji gospodarki.
"Szokowe" przejście z centralnie sterowanego systemu do wolnego rynku nie obyło się jednak bez ofiar - wiele zakładów przemysłowych upadło, tysiące ludzi straciły gwarantowaną wcześniej przez system pracę, a wielu nie umiało sobie poradzić w nowej rzeczywistości. Równocześnie reformy Mazowieckiego (kontynuujące zmiany zapoczątkowane jeszcze przez rząd Rakowskiego ustawą Wilczka) dały Polakom możliwość realizacji marzeń o własnej działalności gospodarczej.
Zadanie reorientacji sojuszy polityczno-militarnych ze Wschodu na Zachód Mazowiecki powierzył wybitnemu prawnikowi Krzysztofowi Skubiszewskiemu, który dostał tekę szefa MSZ. Skubiszewski wykonał je z nawiązką, doprowadzając m.in. do potwierdzenia międzynarodowymi traktatami z spornej od 1945 r. polsko-niemieckiej granicy na Odrze i Nysie i zawarcia traktatu o "dobrym sąsiedztwie" z zachodnim sąsiadem.
Poseł na sejm PRL, członek "Znaku", doradca "Solidarności"
Człowiek, na którego barkach spoczął ciężar najtrudniejszych reform po upadku komunizmu, urodził się 18 kwietnia 1927 r. w Płocku. W czasach PRL działał w środowiskach katolickiej inteligencji i opozycji demokratycznej. Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, w latach 1946-1955 był członkiem Stowarzyszenia "PAX". Początkowo działał w grupie tygodnika "Dziś i jutro", wydawanego przez środowisko Bolesława Piaseckiego. Potem był zastępcą redaktora naczelnego "Słowa Powszechnego".
W 1957 r. współzakładał warszawski Klub Inteligencji Katolickiej, a rok później - miesięcznik "Więź", którego redaktorem naczelnym był aż do chwili internowania w stanie wojennym - czyli do 13 grudnia 1981 r.
Był posłem na Sejm PRL III, IV i V kadencji. Zasiadał w parlamencie w latach 1961-71 jako poseł z ramienia Koła Poselskiego "Znak". W 1976 r. był jednym z sygnatariuszy protestu przeciwko zmianie konstytucji PRL. Do ustawy zasadniczej wpisano wówczas przewodnią rolę socjalizmu, kierowniczą rolę PZPR i przyjaźń ze Związkiem Radzieckim.
To wówczas przyszły premier wolnej Polski związał się mocno z opozycją demokratyczną. W 1980 r. został przewodniczącym komisji doradców Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej. W latach 80. był głównym doradcą Lecha Wałęsy i Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ "Solidarność".
Internowanie, premierostwo, przegrany Belweder, Unia Wolności
Internowany w stanie wojennym, w 1989 r. Mazowiecki uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu. Po wyborach 4 czerwca 1989 r. został pierwszym niekomunistycznym premierem rządu polskiego po drugiej wojnie światowej. Cały świat zapamiętał jego dłoń, ułożoną w znak "Victorii" po zwycięskim głosowaniu w Sejmie.
Podczas wygłaszania expose w Sejmie 24 sierpnia 1989 r., padły słowa o "grubej linii". Krytycy jego polityki przechrzcili "linię" na "kreskę", zarzucając Mazowieckiemu pobłażliwość wobec dawnych komunistycznych funkcjonariuszy reżimu.
W 1990 r. premier stanął do walki o Belweder pod hasłem, które chyba najlepiej oddawało jego osobowość, charakter i styl uprawiania polityki: "Siła spokoju". Na prezydenta wybrano jednak Lecha Wałęsę. Mazowiecki złożył tekę szefa rządu i został współzałożycielem i szefem Unii Demokratycznej, potem, po fuzji z Kongresem Liberalno-Demokratycznym przemianowanej na Unię Wolności. W latach 1991-2001 był posłem na Sejm RP. Choć pozostał komentatorem polskiego życia publicznego i aktywnym politykiem, to do wielkich stanowisk po złożeniu teki premiera już nie wrócił.
Były premier odcisnął za to swoje piętno na polskiej Konstytucji z 1997 r. - pracował w komisji parlamentarnej zajmującej się jej projektem i przedstawił w Sejmie kompromisową preambułę nowej ustawy zasadniczej.
Sprawozdawca z Bałkanów, doradca prezydenta
W latach 1992-95 Mazowiecki, wyznaczony przez Komisję Praw Człowieka ONZ, pracował jako specjalny sprawozdawca konfliktu w byłej Jugosławii, Podał się do dymisji na znak protestu przeciw bierności wspólnoty międzynarodowej w obliczu czystek etnicznych na Bałkanach. W 1995 r. otrzymał Order Orła Białego. 12 października 2010 r. został doradcą prezydenta Bronisława Komorowskiego ds. polityki krajowej i zagranicznej.
"Odszedł od nas człowiek, który w decydujących dla Polski chwilach miał odwagę być mądry" -napisał na oficjalnej stronie internetowej prezydent Komorowski.
