| Główna » Artykuły » Miasta wojewódzkie Polski |
Wrocław (wymowa (łac. Wratislavia lub Vratislavia lub Budorgis[3], niem. Breslau, śl-niem. Brassel, czes. Vratislav, węg. Boroszló) – miasto na prawach powiatu w południowo-zachodniej Polsce, siedziba władz województwa dolnośląskiego i powiatu wrocławskiego. Położone w Europie Środkowej na Nizinie Śląskiej, w Pradolinie Wrocławskiej, nad rzeką Odrą i czterema jej dopływami. Jest historyczną stolicą Śląska oraz Dolnego Śląska. We Wrocławiu krzyżowały się dwie główne drogi handlowe – Via Regia i Szlak bursztynowy. Miasto należało do Ligi Hanzeatyckiej. Jest głównym miastem aglomeracji wrocławskiej. Czwarte pod względem liczby ludności[1] miasto w Polsce – 631 235 mieszkańców, piąte pod względem powierzchni – 293 km². Wrocław jest również jednym z najstarszych miast Polski pod względem lokacji na prawach miejskich. Dawna stolica księstwa wrocławskiego, siedziba władz pruskiej prowincji Śląsk i rejencji wrocławskiej. Od 28 czerwca 1946 stolica województwa wrocławskiego. Od 1 stycznia 1999 stolica województwa dolnośląskiego. Od roku 1000, na mocy dekretu papieża Sylwestra II, Wrocław stał się stolicą nowo powołanej diecezji wrocławskiej (jednej z czterech w Polsce), od 1929 archidiecezji wrocławskiej, a od 1992 metropolii wrocławskiej. Od 1951 jest również siedzibą prawosławnej diecezji wrocławsko-szczecińskiej. Wrocław był gospodarzem Mistrzostw Europy w Koszykówce Mężczyzn 1963 i 2009, Mistrzostw Europy w Piłce Siatkowej Kobiet 2009, UEFA EURO 2012 oraz będzie gospodarzem Mistrzostw Świata w Piłce Siatkowej Mężczyzn 2014, Mistrzostw Europy w Piłce Ręcznej Mężczyzn 2016, World Games 2017, a także stanie się Europejską Stolicą Kultury 2016. Nazwa miastaNazwa miasta pochodzi przypuszczalnie od imienia księcia czeskiego Vratislava I, który w X wieku czasowo panował nad miastem i który według legend jest założycielem miasta[4]. W VI wieku słowiańskie plemię Ślężan osiedliło się nad Odrą i wzniosło na Ostrowie Tumskim gród, który Vratislav I umocnił[5]. Jednym z pierwszych źródeł nazwy miasta jest kronika Thietmara z Merseburga z XI. wieku („Iohannem Wrotizlaensem", „Wortizlava civitate")[6]. Polska nazwa miejscowości „Wrocław" jest skrótem od staropolskiego imienia „Wrócisław". „Wrócisław" lub „Vratislaw" jest imieniem złożonym: pierwsza część (pol. „wrócić", „wracać", czes. „vraceti", „vrátiti") znaczy „wracać", „zwracać", „obalać przeciwnika", „zmusić kogoś do ucieczki". Druga część („sław") znaczy „imię", „poważanie", „reputacja", „sława"[7]. Dlatego inicjał „W" był/jest od dawna częścią herbu niemieckiego i polskiego. W roku 1154 arabski geograf Al-Idrisi w swoim dziele pt. Księga Rogera zamieścił nazwę Wrocławia jako -r(a)t(i)-slaba pośród innych polskich miast Krakowa, Gniezna, Sieradza, Łęczycy oraz Santoka[8][9]. Niemiecka nazwa „Breslau" ma pochodzenie słowiańskie. W czasie, w którym Niemcy osiedlali się nad Odrą, istniało już osiedle polskie na Ostrowie Tumskim. Osiedle nazywało się „Wrocław", ulokowane tu było już też biskupstwo. Rosnące znaczenie tego biskupstwa spowodowało, że nie istniała potrzeba stosowania nowej nazwy dla osiedli niemieckich, słowiańska nazwa osiedla biskupiego używana była też dla osiedli niemieckich. Etymologiczne pochodzenie nazwy „Breslau" od nazwy „Wrocław" można udowodnić przez porównanie historycznych dokumentów duchownych i książęcych, w których można znaleźć dużo wariantów i odwołań do tej nazwy („ecclesiam Wratislaviensem", „episcopus Wratizlauiensis", „Wrotizlaensis", „in foro Wratislaviensi", „Wroczlaviensi provincia", „Vrozlavia", „Wortizlaua", „Wrazslavie", „Vratislavia", „Wratizlavia", „Wratislavia", „Wratislawia", „Vratizlav", „Wratizlaw", „Wratislaw", „Wraislaw", „Vratizlau", „Wratizlau",„Wratislau", „Wreczeslaw", „Wretslaw", „Wrezlaw", „Wrezlau", „dux de Werslaue", „Breczlaw", „Bretzlaw", „Bretlav", „Bretzlau", „Bretzla", „Brezslaw", "Brezlaw", „Breßlaw", „Bresslaw", „Presslaw", „Breslow", „Breslou", „Breßlau", „Bresslau", „Breslau"). Wymiana litery „W" na litere „B" uzasadnia się trudnościami w artykulacji przez Niemców wersji nazwy zaczynającej się od „W". Niektórzy przypuszczają, że niemieckie osiedle początkowo mogło mieć swoją własną nazwę, która jednak nie zachowała się[7]. Historia
Miasto po raz pierwszy wzmiankowane w sposób jednoznaczny w roku 1000 w związku z założeniem (podczas zjazdu gnieźnieńskiego) biskupstwa (jednego z czterech na terenie ówczesnej Polski). Osadnictwo na tych terenach istniało już jednak od VI wieku, kiedy to słowiańskie plemię Ślężan osiedliło się nad Odrą i wzniosło na Ostrowie Tumskim gród, który Wratysław I umocnił w X wieku[5]. Od końca X wieku Wrocław znajdował się pod panowaniem Piastów i był jedną z głównych siedzib królestwa (łac. sedes regni principalis)[10]. W latach 1031-1032 wybuchła Reakcja pogańska i zburzona została katedra wrocławska, a na jej miejscu budowano świątynię pogańską[11]. Inne źródła za datę reakcji pogańskiej podają lata 1034–1038[12], co wydaje się bardziej prawdopodobne jeśli weźmie się pod uwagę śmierć Mieszka II i postać Bolesława Zapomnianego. W XII wieku na Ołbinie, wyspie Piasek, oraz wokół góry Ślęży swoje posiadłości miał Piotr Włostowic. W kwietniu 1241, w obawie przed najazdem mongolskim (tatarskim), miasto zostało opuszczone przez mieszkańców i spalone. Zamek wrocławski, w którym bronił się Henryk II Pobożny, pozostał niezdobyty dzięki cudownemu zjawisku, które ukazało się na niebie powodując odstąpienie Tatarów od oblężenia. Tradycja, którą przekazał m.in. Jan Długosz, uznała to za skutek modlitw przeora wrocławskich dominikanów Czesława Odrowąża, późniejszego błogosławionego i patrona miasta[13][14][15]. Po odbudowaniu ze zgliszcz, dokonano lokacji miasta na prawie magdeburskim. Pierwszym wójtem obrano Godinusa Stillevogta (jego syn Gedko został później pierwszym wójtem Krakowa[16]). W 1335 miasto przeszło (wróciło) pod panowanie królów Czech, po 1526, wraz z Koroną Czeską, zostało włączone do Monarchii Habsburskiej. W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Wrocławia, włączając miasto do terytorium o dominacji języka polskiego[17]. W roku 1693 Edmund Halley, w oparciu o zestawienia narodzin i zgonów sporządzone przez wrocławskiego pastora Caspara Neumanna, opracował wzorzec obliczania składek emerytalnych dla powstających funduszy ubezpieczeniowych. W analizie jako miasto wzorcowe posłużył mu Wrocław[18]. W 1741 roku miasto, wraz z większością Śląska, zostało przez króla Prus Fryderyka II zdobyte podczas tzw. wojen śląskich, w związku z czym od roku 1741 oficjalna nazwa miasta brzmiała Królewskie Stołeczne i Rezydencjalne Miasto Wrocław (niem. Königliche Haupt- und Residenzstadt Breslau). 
Od 6 grudnia 1806 r. Wrocław oblegany był przez wojska napoleońskie i po miesięcznym oblężeniu, 5 stycznia, zdobyty przez wojska generała Dominique’a Vandamme’a. Miasto stało się punktem organizacyjnym polskich legionów, których liczbę określono na 8400 rekrutów. W 1807/08 r. Vandamme zarządził rozbiórkę fortyfikacji okalających miasto, na czym Wrocław skorzystał, bo bastiony i mury ograniczały wcześniej rozwój przestrzenny miasta. Pod panowaniem Francji Wrocław pozostawał do 1807 roku, gdy Napoleon podpisał Pokój w Tylży 9.07.1807 r. a miasto wróciło ponownie pod panowanie Prus. Dzięki zabiegom adiutanta Hieronima Bonaparte hrabiego Philipa de Anakina Prusy zezwoliły na wolne przejście armii Napoleona przez terytorium Śląska. Od 1809 r. król Prus zarządził sekularyzację dóbr kościelnych (m.in. uniwersytetu), a odebrane dobra przekazał na cele kulturalne lub dla swoich dworzan np. Pałac w Krobielowicach. W 1877 r. we Wrocławiu powstała sekcja Deutscher und Oesterreichischer Alpenverein (DuOEAV) (obecnie są to DAV i OEAV), która w 1882 r. wybudowała schronisko górskie Breslauer Hütte w Alpach, u podnóża Wildspitze. Natomiast w 1887 r. powstała sekcja Karpathenverein, która w osiem lat później wybudowała schronisko Śląski Dom w Tatrach, u podnóża Gerlachu. We Wrocławiu swoje sekcje miały również Morawsko-Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie, Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie, Towarzystwo Karkonoskie, a także Beskidenverein. W 1891 r. w zamożnej wrocławskiej rodzinie żydowskiej przyszła na świat i spędziła pierwsze dwadzieścia lat swego życia Edyta Stein, filozof i karmelitanka, ogłoszona w 1999 r. przez Jana Pawła II patronką Europy[19][20]. 
25 sierpnia 1944 r. miasto zostało ogłoszone twierdzą Wrocław (niem. Festung Breslau), a 19 stycznia następnego roku, na rozkaz gauleitera Śląska Karla Hankego, dokonano pierwszej przymusowej ewakuacji większości pozostałej w mieście ludności cywilnej. Już 13 lutego Armia Czerwona rozpoczęła oblężenie Wrocławia. 8 marca dowództwo Festung Breslau przejął Hermann Niehoff, a jego poprzednik, Hans von Ahlfen, opuścił miasto samolotem dwa dni później. 16 marca robotnicy przymusowi rozpoczęli wyburzanie kamienic i budowę lotniska w miejscu obecnego Placu Grunwaldzkiego. W nocy 1/2 kwietnia 750 samolotów radzieckich rozpoczęło masowe bombardowania Wrocławia. 6 maja w godzinach wieczornych, w willi Colonia przy dzisiejszej ul. Rapackiego 14, gen. Hermann Niehoff i gen. Władimir Głuzdowski podpisali akt kapitulacji Wrocławia. W wyniku walk między Armią Czerwoną i Wehrmachtem zniszczono 70% miasta, a niektóre dzielnice zrównano z ziemią. 2 sierpnia 1945 r. na konferencji poczdamskiej zapadła decyzja o przekazaniu Polsce Śląska wraz z Wrocławiem, zaś ludność niemiecką, która nie opuściła miasta przed oblężeniem Wrocławia, przesiedlono[21] do radzieckiej strefy okupacyjnej w Niemczech. Do Wrocławia zaczęła napływać ludność polska, głównie z centralnej Polski (Kielecczyzna, Łódzkie) i Wielkopolski oraz wysiedleni mieszkańcy Kresów Wschodnich przedwojennej Polski, głównie ze Lwowa i okolic oraz z Wileńszczyzny. Miasto kandydowało do wystawy EXPO 2010, lecz na gospodarza EXPO 2010 został wybrany Szanghaj[22]. W rywalizacji o EXPO 2012 miasto przegrało z Yeosu (Korea Południowa)[23]. Ludność od początku XIX wiekuNa początku XIX wieku miasto zamieszkane było przez 78 tysięcy osób (dane z 1819). W połowie wieku liczba ludności przekroczyła 150 tysięcy, w 1870 – 200 tysięcy. Zjednoczenie Niemiec w 1871 przyczyniło się do szybkiego wzrostu liczby ludności miasta. Na początku XX wieku we Wrocławiu mieszkało ponad pół miliona osób (według zestawienia Heinza Rogmanna z 1937, w 1910 mieszkało w mieście 512 105 osób, natomiast suplement encyklopedii Orgelbranda podaje liczbę 510 929 osób). Wrocław stał się szóstym pod względem liczby ludności miastem Cesarstwa Niemieckiego. Według spisu niemieckiego z 1910 (przez historyków polskich i także niektórych niemieckich spis ten, podobnie jak inne niemieckie z I połowy XIX wieku, uważany jest za niedokładny[24], fałszywy[25] i tendencyjny[26]) we Wrocławiu mieszkało 95,71% Niemców, 2,95% Polaków, 0,67% ludność mieszana polsko-niemiecka, 0,67% Czechów[potrzebne źródło]. Tuż przed II wojną światową liczba mieszkańców sięgnęła prawie 630 tysięcy, a 1 grudnia 1940 wynosiła 638 905; w styczniu 1945 wraz z uciekinierami ze wschodnich terenów Rzeszy przekroczyła milion. Między połową stycznia a początkami lutego na rozkaz gauleitera Hanke przymusowo ewakuowano na zachód około siedemset tysięcy osób. Rok po zakończeniu wojny w spisie powszechnym zanotowano 170 tysięcy mieszkańców. Poziom zaludnienia z 1939 miasto osiągnęło w 1983. Największą populację Wrocław odnotował w 1991 – według danych GUS 643 640 mieszkańców[27].
Miejsca
Wyspy odrzańskie we Wrocławiu
Mosty i kładki
Przed II wojną światową w mieście istniały – licząc według obowiązujących wówczas niemieckich kryteriów definiujących budowle drogowe – 303 mosty. Obecnie wszystkie przedwojenne mosty, które uległy zniszczeniu podczas oblężenia w 1945 zostały odbudowane, powstało też kilkanaście całkiem nowych[34], pomimo tego według kryteriów używanych współcześnie, uznaje się, że jest ich tylko od 117 (w tym 27 kładek) do 229 przy czym powierzchnia miasta od 1945 wzrosła ze 175,1 km² do 292,8 km². Według jeszcze innych kryteriów wszystkich mostów jest około 400[35]. Największe i najważniejsze z mostów przerzucone są nad głównym i pobocznymi nurtami rzeki Odry (Stara Odra, Odra Północna i Południowa) i kanałów: Powodziowego, Żeglugowego, Bocznego, Miejskiego, Granicznego, Odpływowego i kilku pozostałych. Przez obszar Wrocławia przepływa też kilkanaście innych, mniejszych rzek i strumieni, z których główne to cztery dopływy Odry: Ślęza, Oława (rozdzielająca się tu na dwa nurty – Oławę Górną i Dolną), Bystrzyca, Widawa, a z pomniejszych – Dobra, Zielona, Ługowina, Kasina, Oporówka, Łękawica, Piskorna, Młynówka, Trzciana, Czarna Woda, Rogożówka, Olszówka Krzycka, Grabiszynka, Brochówka i inne. Rzeki te i strumienie oraz przekopane sztuczne kanały tworzą liczne naturalne i kilka sztucznych wysp (zależnie od poziomu wody w rzece oraz od kryterium wielkości można się ich doliczyć do około 25), niektóre rzeki (prócz Odry – np. Widawa) mają swoje „stare” nurty płynące nieco inną trasą niż nurty główne; w wielu miejscach przedzielone są śluzami – niektóre ze śluz pełnią też rolę mostów lub kładek. Ponadto Wrocław jako jedno z nielicznych miast w Europie, ma zachowaną i stale wypełnioną wodą fosę miejską nad którą również przerzucone są ciągi komunikacyjne – piesze i kołowe. To wszystko sprawia że Wrocław bywa nazywany Wenecją Północy. Ostatnią, wcale nie najmniej ważną kategorią mostów i kładek wrocławskich są kładki piesze i wiadukty drogowe ponad jezdniami ulic bądź torami kolejowymi. PomnikiLista pomników i miejsc pamięci narodowych we Wrocławiu:
| ||
| Wyświetleń: 598 | Rating: 0.0/0 | ||
| Liczba wszystkich komentarzy: 0 | |
